Dịch thuật là gì?

“không có dịch thuật, không có lịch sử thế giới”

(Kelly 2004)

Đúng như vậy, dịch thuật không chỉ giúp chúng ta hiểu lịch sử cội nguồn mà còn mở ra sự khám phá thế giới cũng như sự giao lưu, trao đổi tri thức giữa con người và các dân tộc. Chính vì lẽ đó, dịch thuật luôn đóng vai trò quan trọng trong mọi thời đại, đặc biệt trong xu thế toàn cầu hóa.

Nói đến dịch thuật, tôi tin rằng hầu hết mọi người đều kể được vanh vách phiên dịch, biên dịch, dịch công chứng… Tuy nhiên, câu hỏi dịch thuật là gì? thì không phải ai cũng trả lời được chính xác. Đôi khi còn có sự nhầm lẫn giữa dịch thuật nói chung và hình thức biên dịch. Chính vì vậy, bài viết dưới đây sẽ giúp bạn trang bị những kiến thức cơ bản và cần thiết nhất về dịch thuật.

“Dịch” có nghĩa là thay đổi, biến đổi. "Thuật" là học thuật, kỹ thuật, phương pháp. Do đó, dịch thuật được hiểu là phương pháp chuyển đổi từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Tuy nhiên, định nghĩa này vẫn chưa được thống nhất khi có khá nhiều luồng ý kiến khác nhau. Sau đây là một số quan điểm được đưa ra bởi các nhà nghiên cứu.

Một số định nghĩa về dịch thuật

Hartman & Stock (1972) cho rằng: Dịch là thay thế một văn bản trong một ngôn ngữ bằng một văn bản tương đương trong ngôn ngữ thứ hai.

Theo Nida & Taber (1974), dịch thuật là tái tạo lại trong ngôn ngữ tiếp nhận (receptor language) sự tương đương tự nhiên và sát với thông điệp của ngôn ngữ nguồn (source language) về nghĩa (meaning) và phong cách (style).

Còn Newmark (1981) lại nhận định: Dịch thuật là chuyển văn bản này thành văn bản khác theo cùng cách tác giả thể hiện khi viết văn bản đó.

Hay Larson (1998): Dịch thuật là nghiên cứu từ vựng, cấu trúc kết học, hoàn cảnh giao tiếp và ngữ cảnh văn hóa của văn bản ngữ nguồn, phân tích văn bản để xác định nghĩa, rồi sử dụng từ vựng và cấu trúc kết học phù hợp trong ngôn ngữ tiếp nhận để tái lập cùng nghĩa ...

Như vậy, có thể thấy mỗi định nghĩa đều có cơ sở riêng và đều nói đến các khía cạnh khác nhau của dịch thuật. Do đó, để tạo ra sự thống nhất về khái niệm dịch thuật chúng tôi xin trích lược định nghĩa được nhiều người đồng tình:

Dịch thuật là một hoạt động bao gồm việc luận giải ý nghĩa của một đoạn văn trong một ngôn ngữ nào đó - văn nguồn - và chuyển sang một ngôn ngữ khác thành một đoạn văn mới và tương đương - văn đích hay là bản dịch. (Wikipedia)

Phân loại dịch thuậtDịch thuật bao gồm biên dịch và phiên dịch (thông dịch). Mặc dù cả 2 hình thức đều là cách chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác nhưng chúng lại có nhiều điểm khác nhau tiêu biểu là về phương diện và cách thức trình bày.
Biên dịch được hiểu là dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác trong việc cùng diễn đạt một thông tin. Trong khi đó, phiên dịch (thông dịch) là dịch nói hoặc diễn giải lại câu nói bằng ngôn ngữ khác cho người nghe hiểu.Các phương pháp dịch thuật phổ biếnCó nhiều phương pháp dịch thuật khác nhau. Dưới đây là 8 phương pháp dịch được Newmark đưa ra:

1. Dịch từng từ: Các từ trong ngôn ngữ nguồn được dịch đơn lẻ theo nghĩa phổ biến nhất không xét đến ngữ cảnh. Vì vậy, có thể gây ra tình trạng sai văn bản.
2. Dịch sát nghĩa: Cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ nguồn được dịch sang ngôn ngữ đích gần nhất. Tuy nhiên, các từ có nghĩa từ vựng vẫn được dịch riêng lẻ mà không xét đến bối cảnh.
3. Dịch trung thành: Dịch chính xác nghĩa theo văn cảnh của văn bản gốc với các đòi hỏi về cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ nguồn.
4. Dịch ngữ nghĩa: Chú trọng nhiều vào các giá trị thẩm mỹ của bản gốc.
5. Phỏng dịch: Là cách dịch tự do và thường dùng để dịch hài kịch, thơ ca.
6. Dịch tự do: Tạo ra các văn bản đích mà không đồng nhất theo hình thái, phong cách hoặc nội dung của bản gốc.
7. Dịch thành ngữ: Tái tạo thông điệp của bản gốc nhưng có xu hướng uốn nắn sắc thái ý nghĩa của thành ngữ bằng cách tham chiếu đến những thành ngữ không tồn tại trong bản gốc.
8. Dịch giao tiếp: Dịch truyền đạt chính xác ngữ nghĩa theo ngữ cảnh của bản gốc nhưng nội dung và ngôn ngữ được chuyển đổi sao cho người đọc hiểu và chấp nhận.

Tiêu chí đánh giá bản dịch

Phiên dịch hay biên dịch thì đều có tiêu chí đánh giá riêng. Tuy nhiên, một bản dịch tốt là bản dịch phải trung thành với nội dung và phong cách của bản gốc, đồng thời đọc lên phải nghe thông suốt tự nhiên.Tín, Nhã, Đạt là tiêu chí cần thiết trong mọi bản dịch.